Anasayfa
ALEVİLİĞİN İLK YAZILI KAYNAĞI: Ummu’l Kitap
İsmail Kaygusuz
W. İvanow’un verdiği bilgiye göre, Ummu’l-Kitab’ın bilinen en eski
versiyonu, St. Petersburg Rusya Bilimler Akademisi Asya Müzesi’ndedir.
1879 yılında Pamir İsmailileri arasında Shughnan’da bulunmuş olan
kitap, küçük boyda 210 elyazması sayfalık (folios) ve eski Farsça
(Pahlavi) dilinde yazılmıştır. Kitabın ilk baskısı 1914’te I. I.
Zaroobin tarafından bu kopyaya dayanılarak yapılmıştır. Bombay’da
bulduğu iki kopyanın da yardımıyla W.İvanow, bazı karşılaştırma ve
tamamlamalarla Ummu’l-Kitab’ın metnini bütünleyerek önce Revue des
Etudes Islamiques(1932, s.419-482)’de ‘Notes sur l’Ummu’l-Kitab’
başlığıyla geniş bir makale, daha sonra 1937’de ‘Der Islam’(Zeitscrift
für Geschichte und Kultur des Islamischen Orients)de yorumları ve
gramer düzeltmeleriyle birlikte tam metni yayınladı. Özgün kitabı 10 ve
11.yüzyıla tarihlemesine (hatasına) rağmen, içeriğinin İran körfezi
çevresindeki Karmati inançlarının yansımaları olduğu ve özellikle
kitapta İmam Bakır’ın hocası olarak adı geçen kişinin Abdullah İbn Saba
adını taşıdığı yönünde saptamaları oldukça önemlidir. Gerçekte
Ummu’l-Kitab’dan sonra dai Mansur al-Yaman tarafından 870’lerde
yazılmış Risalat al Alim wa’l Ghulam adlı eserle yakınlığının
belirtilmesi geçerli bir önem taşımaktadır.
Ummu’l Kitab’ın yazılış tarihini yukarıda söylendiği gibi İvanow
11.yy.ın başlarına koymakta. Madelung kitabın son biçiminin 12.yy.ın
başlarında alındığına inanmaktadır. Henry Corbin ise 8.yy.ın ortalarına
kadar indirerek son noktayı koyuyor. Bunları anımsattıktan sonra
F.Daftary şunları söylemektedir:
“Gnostik efsane biçiminde düzenlenmiş Ummu’l-Kitab’ın terminolojisi ve
kozmogonyasını (Evreninin yaratılış kuramını) inceleyen son bilimsel
araştırmalar, (E.F. Tijdens, ‘Der Mythologisch-gnostisch Hintergrund
des Ummu’l-Kitab’ Acta Iranica, 16(1977) s.241-526 ve H.Halm,
Kosmologie und Heilslehre der Frühen İsmailiyya, Wiesbaden, 1978,
s.142-168) Mukhammisa adını taşıyan eski bir aşırı Şii grup tarafından
yaratıldığı sonucuna varmaktadır. Bu sonuncuyu, ruhun bir bedenden
diğerine geçmesi gibi inancın kuramsal özelliği ve ayrıca kitapta
gnostik adı Salsal olan Salman al-Farisi desteklemektedir. Gerçekten
Salman ve Abul Hattab birlikte, metinde kutsal bir formül içinde tekrar
tekrar zikredilmektedir. Mukhammisa ya da Pendatistler, 8.yüzyılın
ikinci yarısında Küfe’de ortaya çıkmış ve Al Kummi’ye göre bir Hattabi
gruplardan biriydi. Onların inancında Muhammed, beş farklı kişide, yani
Muhammed, Ali, Fatima, Hasan ve Hüseyin’de gözüken tanrının kendisiydi.
Ayrıca onun Adem, Nuh, İbrahim, Musa ve İsa olarak ortaya çıkmış
olduğuna, Salman’ın da daima Bab (kapı) olarak yanında bulunduğuna
inanıyorlardı…” (F.Daftary, agy.s.100-101)
Aslında Daftary’nin iddia ettiği gibi yeni araştırmalar, Henry
Corbin’in Ummu’l-Kitab üzerindeki saptamalarından fazla ve değişik
birşey getirmemiştir. Onun bu kitap hakkında verdiği bilgiler ve birkaç
yapıtından derlediklerimizi yazmadan önce, W. İvanow’un Ummu’l Kitab’ın
anlaşılmasına kolaylık olsun diye hazırlamış olduğu ‘sorular tablosunu’
vermek yerinde olacak. Bunlar, özgün metindeki sayfa numaralarıyla
(ayraç içinde) birlikte, kitabın yanıtlarını verdiği, açıklamalarını
yaptığı bir çeşit konu başlıkları niteliğindedir:
“Ummu’l-Kitab, giriş söylencesi olarak
değerlendirilebilecek kısım ile müritlerinin yanıtlaması için İmam
Muhammed Bakır’a yönelttikleri farklı soruların yeraldığı bölümden
oluşmaktadır. Yapıtın başındaki bu soruların bazıları, onları
ayırtetmeğe gereksinim duyulmayacak kadar birbiriyle yakından
ilgilidir. Bunlar evrenin yaratılışıyla ilgili konuları anlatır. Fakat
yapıtın ikinci yarısında sorular daha gelişigüzel yeralmıştır. Birinin
nerede sona erdiğini ve diğerinin nerede başladığını bulmak daha
kolaydır. Böylece referansları kolaylaştırmak için aşağıdaki biçimde
bir sorular tablosu düzenlenebilir:
1) Tanrının insan biçiminde görünüm alanlarına çıktığına inanma zorunluluğu (53)
2) Besmele tertibinin simgesel anlamı ve onun Evreni ve Tanrılığı ilgilendiren dolaylı anlatımları (60)
3) Yaratıcı Kişi ve onun sıfatları (77)
4) Tanrılığı aşma kuramının reddi (kabul edilmezliği) ve onun sıfatlarını bilmenin olanaksızlığı (91?)
5) Divanlar, ya da küreler (yıldızlar) arası kozmik ‘saraylar’(96)
6) Evrenin yaratılışı (119)
7) Maddesel dünyanın ve insanın yaratılışı; Tanrının insan (cinsiyle) ile sözleşmesi (167)
Maddi dünyadaki zevk-lezzet alanı (225)
9) İnsanın fiziksel yaşamının doğası(233)
10) İrade özgürlüğü (238)
11) ‘Aşure’nin ve 10 rakamının simgeselliği (247)
12) Kuran (250) (ayrıca 27.soru)
13) Düşlerin doğası(256)
14) Ruhların yeniden doğuşu (268) (ve 32.soru)
15) Baytu’l-Mamur (265) (ve 19.soru)
16) Nuh’un gemisi ve peygamberlerin simgeleri (268)
17) Muhammed’in Miracı, Ali’nin Zülfikar’ı ve Kaim(279)
18) Tanrının kaç tane tahtı vardır? (288)
19) Kabe, Baytu’I-Mamur (291 ve 15.soru)
20) Dünya neyin üzerinde durmaktadır?(302)
21) Adem cennetten kovulduğunda düştüğü dünya (yer) hangisiydi?(306)
22) İnsan kalbinden çıkıp yükselen ruhlar (308)
23) Günah ve Necat-kurtuluş (323),
24) Sırat (393)
25) Kıyamet (345)
26) İnsan vücudunda saklı yedi ışık (350)
27) Kuran’ın Sureleri (355) (ve 12.soru)
28) Astronomiye ait düşüncelerin simgeciliği (363)
29) Namazın açıklanması (367)
30) Oruç vb.(370)
31) Ölüm Melekleri (376)
32) Ruhların yeniden doğuşu (386) (ve 14.soru)
33) Hangi ruhlar kurtulur? (388)
34) Ölümden sonra bedenin kendisi nereye gider?(395)
35) Farklı Ademler ya da insan doğasının farklı görünüşleri (406)
36) Adem’in başı gökyüzüne nasıl değer?(410)
37) Bilgin insanlar niçin bazan basit şeyleri anlamazlar?(411)
38) Adem’in elbiseleri (415-419) (Ummu’l-Kitab, ed. W.Ivanow, printed off ‘Der Islam’…Berlin and Leibzig-1937, s.7-9)
IV.5. j) Henry Corbin’in Ummu’l-Kitab Üzerinde Görüşleri, Yorumları ve Kitabın Özeti
ALLAH EYVALLAH .bilgiyle dost kalın saygılar..
İsmail Kaygusuz
W. İvanow’un verdiği bilgiye göre, Ummu’l-Kitab’ın bilinen en eski
versiyonu, St. Petersburg Rusya Bilimler Akademisi Asya Müzesi’ndedir.
1879 yılında Pamir İsmailileri arasında Shughnan’da bulunmuş olan
kitap, küçük boyda 210 elyazması sayfalık (folios) ve eski Farsça
(Pahlavi) dilinde yazılmıştır. Kitabın ilk baskısı 1914’te I. I.
Zaroobin tarafından bu kopyaya dayanılarak yapılmıştır. Bombay’da
bulduğu iki kopyanın da yardımıyla W.İvanow, bazı karşılaştırma ve
tamamlamalarla Ummu’l-Kitab’ın metnini bütünleyerek önce Revue des
Etudes Islamiques(1932, s.419-482)’de ‘Notes sur l’Ummu’l-Kitab’
başlığıyla geniş bir makale, daha sonra 1937’de ‘Der Islam’(Zeitscrift
für Geschichte und Kultur des Islamischen Orients)de yorumları ve
gramer düzeltmeleriyle birlikte tam metni yayınladı. Özgün kitabı 10 ve
11.yüzyıla tarihlemesine (hatasına) rağmen, içeriğinin İran körfezi
çevresindeki Karmati inançlarının yansımaları olduğu ve özellikle
kitapta İmam Bakır’ın hocası olarak adı geçen kişinin Abdullah İbn Saba
adını taşıdığı yönünde saptamaları oldukça önemlidir. Gerçekte
Ummu’l-Kitab’dan sonra dai Mansur al-Yaman tarafından 870’lerde
yazılmış Risalat al Alim wa’l Ghulam adlı eserle yakınlığının
belirtilmesi geçerli bir önem taşımaktadır.
Ummu’l Kitab’ın yazılış tarihini yukarıda söylendiği gibi İvanow
11.yy.ın başlarına koymakta. Madelung kitabın son biçiminin 12.yy.ın
başlarında alındığına inanmaktadır. Henry Corbin ise 8.yy.ın ortalarına
kadar indirerek son noktayı koyuyor. Bunları anımsattıktan sonra
F.Daftary şunları söylemektedir:
“Gnostik efsane biçiminde düzenlenmiş Ummu’l-Kitab’ın terminolojisi ve
kozmogonyasını (Evreninin yaratılış kuramını) inceleyen son bilimsel
araştırmalar, (E.F. Tijdens, ‘Der Mythologisch-gnostisch Hintergrund
des Ummu’l-Kitab’ Acta Iranica, 16(1977) s.241-526 ve H.Halm,
Kosmologie und Heilslehre der Frühen İsmailiyya, Wiesbaden, 1978,
s.142-168) Mukhammisa adını taşıyan eski bir aşırı Şii grup tarafından
yaratıldığı sonucuna varmaktadır. Bu sonuncuyu, ruhun bir bedenden
diğerine geçmesi gibi inancın kuramsal özelliği ve ayrıca kitapta
gnostik adı Salsal olan Salman al-Farisi desteklemektedir. Gerçekten
Salman ve Abul Hattab birlikte, metinde kutsal bir formül içinde tekrar
tekrar zikredilmektedir. Mukhammisa ya da Pendatistler, 8.yüzyılın
ikinci yarısında Küfe’de ortaya çıkmış ve Al Kummi’ye göre bir Hattabi
gruplardan biriydi. Onların inancında Muhammed, beş farklı kişide, yani
Muhammed, Ali, Fatima, Hasan ve Hüseyin’de gözüken tanrının kendisiydi.
Ayrıca onun Adem, Nuh, İbrahim, Musa ve İsa olarak ortaya çıkmış
olduğuna, Salman’ın da daima Bab (kapı) olarak yanında bulunduğuna
inanıyorlardı…” (F.Daftary, agy.s.100-101)
Aslında Daftary’nin iddia ettiği gibi yeni araştırmalar, Henry
Corbin’in Ummu’l-Kitab üzerindeki saptamalarından fazla ve değişik
birşey getirmemiştir. Onun bu kitap hakkında verdiği bilgiler ve birkaç
yapıtından derlediklerimizi yazmadan önce, W. İvanow’un Ummu’l Kitab’ın
anlaşılmasına kolaylık olsun diye hazırlamış olduğu ‘sorular tablosunu’
vermek yerinde olacak. Bunlar, özgün metindeki sayfa numaralarıyla
(ayraç içinde) birlikte, kitabın yanıtlarını verdiği, açıklamalarını
yaptığı bir çeşit konu başlıkları niteliğindedir:
“Ummu’l-Kitab, giriş söylencesi olarak
değerlendirilebilecek kısım ile müritlerinin yanıtlaması için İmam
Muhammed Bakır’a yönelttikleri farklı soruların yeraldığı bölümden
oluşmaktadır. Yapıtın başındaki bu soruların bazıları, onları
ayırtetmeğe gereksinim duyulmayacak kadar birbiriyle yakından
ilgilidir. Bunlar evrenin yaratılışıyla ilgili konuları anlatır. Fakat
yapıtın ikinci yarısında sorular daha gelişigüzel yeralmıştır. Birinin
nerede sona erdiğini ve diğerinin nerede başladığını bulmak daha
kolaydır. Böylece referansları kolaylaştırmak için aşağıdaki biçimde
bir sorular tablosu düzenlenebilir:
1) Tanrının insan biçiminde görünüm alanlarına çıktığına inanma zorunluluğu (53)
2) Besmele tertibinin simgesel anlamı ve onun Evreni ve Tanrılığı ilgilendiren dolaylı anlatımları (60)
3) Yaratıcı Kişi ve onun sıfatları (77)
4) Tanrılığı aşma kuramının reddi (kabul edilmezliği) ve onun sıfatlarını bilmenin olanaksızlığı (91?)
5) Divanlar, ya da küreler (yıldızlar) arası kozmik ‘saraylar’(96)
6) Evrenin yaratılışı (119)
7) Maddesel dünyanın ve insanın yaratılışı; Tanrının insan (cinsiyle) ile sözleşmesi (167)
Maddi dünyadaki zevk-lezzet alanı (225) 9) İnsanın fiziksel yaşamının doğası(233)
10) İrade özgürlüğü (238)
11) ‘Aşure’nin ve 10 rakamının simgeselliği (247)
12) Kuran (250) (ayrıca 27.soru)
13) Düşlerin doğası(256)
14) Ruhların yeniden doğuşu (268) (ve 32.soru)
15) Baytu’l-Mamur (265) (ve 19.soru)
16) Nuh’un gemisi ve peygamberlerin simgeleri (268)
17) Muhammed’in Miracı, Ali’nin Zülfikar’ı ve Kaim(279)
18) Tanrının kaç tane tahtı vardır? (288)
19) Kabe, Baytu’I-Mamur (291 ve 15.soru)
20) Dünya neyin üzerinde durmaktadır?(302)
21) Adem cennetten kovulduğunda düştüğü dünya (yer) hangisiydi?(306)
22) İnsan kalbinden çıkıp yükselen ruhlar (308)
23) Günah ve Necat-kurtuluş (323),
24) Sırat (393)
25) Kıyamet (345)
26) İnsan vücudunda saklı yedi ışık (350)
27) Kuran’ın Sureleri (355) (ve 12.soru)
28) Astronomiye ait düşüncelerin simgeciliği (363)
29) Namazın açıklanması (367)
30) Oruç vb.(370)
31) Ölüm Melekleri (376)
32) Ruhların yeniden doğuşu (386) (ve 14.soru)
33) Hangi ruhlar kurtulur? (388)
34) Ölümden sonra bedenin kendisi nereye gider?(395)
35) Farklı Ademler ya da insan doğasının farklı görünüşleri (406)
36) Adem’in başı gökyüzüne nasıl değer?(410)
37) Bilgin insanlar niçin bazan basit şeyleri anlamazlar?(411)
38) Adem’in elbiseleri (415-419) (Ummu’l-Kitab, ed. W.Ivanow, printed off ‘Der Islam’…Berlin and Leibzig-1937, s.7-9)
IV.5. j) Henry Corbin’in Ummu’l-Kitab Üzerinde Görüşleri, Yorumları ve Kitabın Özeti
ALLAH EYVALLAH .bilgiyle dost kalın saygılar..
