Anasayfa
Ülkemizde Çocuk Edebiyatının Gelişimi
Edebiyatımızda çocuklar için söyenmemiş olsa da onların da yararlandığı sözlü
halk edebiyatı ürünleri çocuk edebiyatının ilk ürünleri sayılabilirler. Destanlar,
masallar, bilmeceler, ninniler, maniler, tekerlemeler, söylenceler, Dede Korkut Hikayeleri
çocukların severek dinledikler halk edebiyatı ürünleridir. Nabi'nin Hayriyye'si
(17. yüzyıl), Sünbülzade Vehbi'nin Lütfiye-i Vehbi'si (19. yüzyıl) ise çocuklar için
değil onların eğitimi üzerine yazılmıştır.
Bizde çocuk edebiyatı konusu ancak Meşrutiyetten sonra kendini duyurmuştur.
Öğretmen okullarına Batılı eğitim anlayışının girmesi buna ön ayak olmuştur. Ço-
cuk edebiyatının bizde çok geç gelişmesinin çocuğa ve öğretmene verdiği sıkıntıyı
Alangu (1965) şöyle anlatmaktadır:"Rastgele okuyuşyalnız, çok eski devirlerin çocukla-
rı için değil, Meşrutiyet, hatta uzun süre Cumhuriyet nesillerinin de bir çaresizliği olmuş-
tur. Okuma öğrendiğim günlerde çaresizlikten babamın meslek kitaplarıile gündelik gazete-
leri uzun süre okumak zorunda kaldığımı çok iyi anımsıyorum. Meşrutiyetten bu yana,
Cumhuriyet'ten 1940'lı yıllara kadar çocuk kitabı o kadar azdı ki, öğretmenler birkaç kitabı
önerdikten sonra duraklamak, çocukların büsbütün düzeysiz ve kötü eserlerin kucağına düş-
memeleri için zamanı gelmediği halde, yaş basamaklarını düşünmeden edebi yapıtlara yö-
neltmeye çalışırlardı." Tanzimat döneminde, Batı dillerinde yazılmış kitapların dili-
mize çevrilmeye başlanmasıyla çocuk klasikleri de dilimize çevrilir; fakat bu çeviri-
lerde çocukların anlayabileceği bir dil kullanılmaması çocuk klasiklerinin çocuklar
tafından okunmasını zorlaştırmıştır. Özellikle o dönemde okur-yazar oranın ol-
dukça düşük olduğu düşünülürse bu zorluk daha iyi anlaşılır. Yapılan bu çeviriler
arasında şunlar sayılabilir: Yusuf Kamil Paşa, Fenelon'un Telemakını; Vakanüvis
Lütfi, Daniel Defoe'nin Robinson Crusoesunu; Mahmut Nedim, Jonathan Swift'in
Gülliver'in Seyahatnamesini vb. çevirmişlerdir. Çeviri konusunda Şinasi La Fonta-
ine'den "fabl", Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat Efendi "manzum" çevirileriyle
iyi örnekler vermişlerdir.
İlk çocuk gazetesi Mümeyyiz (1869) de Tanzimat döneminde çıkartılmıştır. Daha
sonra Sadakat (1875) -sonra adı Etfal olur- adlı çocuk gazetesi çıkartılmıştır. Bu
dönemde çocuk dergileri de çıkartılır. Bahçe (1880), Çocuklara Kıraat (1882), Vası-
ta-i Terakki (1882), Çocuklara Arkadaş (1882), Çocuklara Talim (1887), Çocuklara Rehber
(1896), Çocuk Bahçesi(1904) aralıklarla yayımlarınısürdüren çocuk dergileridir. Gü-
nümüzde belirli bir çocuk gazetesi yoktur. Bazı gazetelerin belirli sayfalarında ço-
cuklar için ayrılmışköşeler vardır. Bununla birlikte çocuk dergileri oldukça çoktur.
Çeşitli yayınevlerinin, kuruluşların, bankaların çıkarttığı çocuk dergileri vardır.
Yalnız, çocuk dergilerinin nicelik olarak çok olması nitelik olarak da iyi oldukları
anlamına gelmemelidir.
II. Meşrutiyetten sonra Yüksek Öğretmen Okulu müdürü SatıBey çocuk edebiyatı-
nın önemini vurgulayarak çocuk şiir ve şarkılarının olmadığına dikkat çeker. O dö-
nemin sanatçılarından Alaattin Gövsa Çocuk Şiirleri (1911), Ali Ulvi Elöve Çocuk-
larımıza Neşideler, Tevfik Fikret Şermin (1914) adlı çocuk kitalarını yayınlayarak bu
konudaki boşluğu doldurmaya çalışırlar.
Milli edebiyat döneminde de Ziya Gökalp, Ali Ekrem Bolayır, Mehmet Emin Yur-
dakul, İsmail Hikmet Ertaylan, Fazıl Ahmet Aykaç, Enis Behiç Koryürek, Yu-
suf Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoyşiirlerle çocuklara seslenirler. Yine bu dönem-
de Ömer Seyfettin, Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın, aslında büyükler
için yazıdıkları, öyküleri çocuklar tarafından ilgi görür.
Cumhuriyet dönemindeAhmet Kutsi Tecer, Necmettin Halil Onan, Ömer Bedret-
tin Uşaklı, Kemalettin Kamu, Vasfi Mahir Kocatürkçocuklar için şiir yazan sanat-
çılardır. Bu dönemde çocuklar için yazılan öykü ve romanlar çok azdır. Var olanlar
da pek başarılı örnekler değildir. 1928 yılında başlatılan okuma yazma seferberliği,
1936 yılında da Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun çabalarıyla ço-
cuk edebiyatına yönelik olumlu çalışmalar yapılmıştır. Burada Huriye Öniz'in Köp-
rüaltı Çocukları adlı öyküsünü belirtmek gerekir. Çocuk edebiyatı düşüncesinin
oluşmadığıyıllarda başvurulan halk edebiyatıürünlerinden masalların derlenmesi
çalışmalarıbu dönemde olur. Naki TezelÇocuk Masalları(1943) derlemesiyle bu ça-
lışmaları başlatır. Eflatun Cem Güney de bu konuda çalışmıştır. Dertli Kaval, Nar
Tanesi, Bir Varmış Bir Yokmuş önemli çalışmalarıdır.
Çocuklar için yazılmış biyografi türünün ilk örneklerini Rakım Çalapala'nın Mus-
tafa ******'ün Romanı, Falih Rıfkı Atay'ın Babanız ****** adlı yapıtları oluştur-
maktadır.
Çocuklar için yazılmış anı türünün ilk örneklerini Halide Nusret Zorlutuna'nın
"Benim Küçük Dostlarım", Nahit Nafiz Edgüer'in "******'ten Anılar" adlı yapıtla-
rı oluşturmaktadır.
Çocuk edebiyatının gelişimi içinde Orhan Veli Kanık'ın La Fontaine Masalları'nışiir
biçimine dönüştüren çalışmasıile Nasrettin Hoca Hikayeleri'ni de belirtmek gerekir.
1979 yılında Unesco bu yılı Dünya Çocuk Yılı ilân etmiştir. Bütün dünyada oldu-
ğu gibi bizde de bu konuda birçok çalışma yapılmış, üzerinde konuşulur olmuştur.
Günümüzde ise birçok sanatçı çocuklar için kitap yazmıştır. Ceyhun Atuf Kansu,
Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi,Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Orhan Kemal, Talip
Apaydın, Fakir Baykurt, Muzaffer İzgü, Ülkü Tamer, Güngör Dilmen, Ali Püs-
küllüoğlu, Ayla Kutlu, Müjdat Gezen, Sulhi Dölek, Feyza Hepçilingirler, İpek
Ongun, Gülten Dayıoğlu, Yalvaç Ural, Fatih Erdoğan, Aytül Akal, Ayla Çınaroğ-
lu bunlardan birkaç tanesidir.
Edebiyatımızda çocuklar için söyenmemiş olsa da onların da yararlandığı sözlü
halk edebiyatı ürünleri çocuk edebiyatının ilk ürünleri sayılabilirler. Destanlar,
masallar, bilmeceler, ninniler, maniler, tekerlemeler, söylenceler, Dede Korkut Hikayeleri
çocukların severek dinledikler halk edebiyatı ürünleridir. Nabi'nin Hayriyye'si
(17. yüzyıl), Sünbülzade Vehbi'nin Lütfiye-i Vehbi'si (19. yüzyıl) ise çocuklar için
değil onların eğitimi üzerine yazılmıştır.
Bizde çocuk edebiyatı konusu ancak Meşrutiyetten sonra kendini duyurmuştur.
Öğretmen okullarına Batılı eğitim anlayışının girmesi buna ön ayak olmuştur. Ço-
cuk edebiyatının bizde çok geç gelişmesinin çocuğa ve öğretmene verdiği sıkıntıyı
Alangu (1965) şöyle anlatmaktadır:"Rastgele okuyuşyalnız, çok eski devirlerin çocukla-
rı için değil, Meşrutiyet, hatta uzun süre Cumhuriyet nesillerinin de bir çaresizliği olmuş-
tur. Okuma öğrendiğim günlerde çaresizlikten babamın meslek kitaplarıile gündelik gazete-
leri uzun süre okumak zorunda kaldığımı çok iyi anımsıyorum. Meşrutiyetten bu yana,
Cumhuriyet'ten 1940'lı yıllara kadar çocuk kitabı o kadar azdı ki, öğretmenler birkaç kitabı
önerdikten sonra duraklamak, çocukların büsbütün düzeysiz ve kötü eserlerin kucağına düş-
memeleri için zamanı gelmediği halde, yaş basamaklarını düşünmeden edebi yapıtlara yö-
neltmeye çalışırlardı." Tanzimat döneminde, Batı dillerinde yazılmış kitapların dili-
mize çevrilmeye başlanmasıyla çocuk klasikleri de dilimize çevrilir; fakat bu çeviri-
lerde çocukların anlayabileceği bir dil kullanılmaması çocuk klasiklerinin çocuklar
tafından okunmasını zorlaştırmıştır. Özellikle o dönemde okur-yazar oranın ol-
dukça düşük olduğu düşünülürse bu zorluk daha iyi anlaşılır. Yapılan bu çeviriler
arasında şunlar sayılabilir: Yusuf Kamil Paşa, Fenelon'un Telemakını; Vakanüvis
Lütfi, Daniel Defoe'nin Robinson Crusoesunu; Mahmut Nedim, Jonathan Swift'in
Gülliver'in Seyahatnamesini vb. çevirmişlerdir. Çeviri konusunda Şinasi La Fonta-
ine'den "fabl", Recaizade Ekrem ve Ahmet Mithat Efendi "manzum" çevirileriyle
iyi örnekler vermişlerdir.
İlk çocuk gazetesi Mümeyyiz (1869) de Tanzimat döneminde çıkartılmıştır. Daha
sonra Sadakat (1875) -sonra adı Etfal olur- adlı çocuk gazetesi çıkartılmıştır. Bu
dönemde çocuk dergileri de çıkartılır. Bahçe (1880), Çocuklara Kıraat (1882), Vası-
ta-i Terakki (1882), Çocuklara Arkadaş (1882), Çocuklara Talim (1887), Çocuklara Rehber
(1896), Çocuk Bahçesi(1904) aralıklarla yayımlarınısürdüren çocuk dergileridir. Gü-
nümüzde belirli bir çocuk gazetesi yoktur. Bazı gazetelerin belirli sayfalarında ço-
cuklar için ayrılmışköşeler vardır. Bununla birlikte çocuk dergileri oldukça çoktur.
Çeşitli yayınevlerinin, kuruluşların, bankaların çıkarttığı çocuk dergileri vardır.
Yalnız, çocuk dergilerinin nicelik olarak çok olması nitelik olarak da iyi oldukları
anlamına gelmemelidir.
II. Meşrutiyetten sonra Yüksek Öğretmen Okulu müdürü SatıBey çocuk edebiyatı-
nın önemini vurgulayarak çocuk şiir ve şarkılarının olmadığına dikkat çeker. O dö-
nemin sanatçılarından Alaattin Gövsa Çocuk Şiirleri (1911), Ali Ulvi Elöve Çocuk-
larımıza Neşideler, Tevfik Fikret Şermin (1914) adlı çocuk kitalarını yayınlayarak bu
konudaki boşluğu doldurmaya çalışırlar.
Milli edebiyat döneminde de Ziya Gökalp, Ali Ekrem Bolayır, Mehmet Emin Yur-
dakul, İsmail Hikmet Ertaylan, Fazıl Ahmet Aykaç, Enis Behiç Koryürek, Yu-
suf Ziya Ortaç, Halit Fahri Ozansoyşiirlerle çocuklara seslenirler. Yine bu dönem-
de Ömer Seyfettin, Ahmet Rasim, Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın, aslında büyükler
için yazıdıkları, öyküleri çocuklar tarafından ilgi görür.
Cumhuriyet dönemindeAhmet Kutsi Tecer, Necmettin Halil Onan, Ömer Bedret-
tin Uşaklı, Kemalettin Kamu, Vasfi Mahir Kocatürkçocuklar için şiir yazan sanat-
çılardır. Bu dönemde çocuklar için yazılan öykü ve romanlar çok azdır. Var olanlar
da pek başarılı örnekler değildir. 1928 yılında başlatılan okuma yazma seferberliği,
1936 yılında da Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulunun çabalarıyla ço-
cuk edebiyatına yönelik olumlu çalışmalar yapılmıştır. Burada Huriye Öniz'in Köp-
rüaltı Çocukları adlı öyküsünü belirtmek gerekir. Çocuk edebiyatı düşüncesinin
oluşmadığıyıllarda başvurulan halk edebiyatıürünlerinden masalların derlenmesi
çalışmalarıbu dönemde olur. Naki TezelÇocuk Masalları(1943) derlemesiyle bu ça-
lışmaları başlatır. Eflatun Cem Güney de bu konuda çalışmıştır. Dertli Kaval, Nar
Tanesi, Bir Varmış Bir Yokmuş önemli çalışmalarıdır.
Çocuklar için yazılmış biyografi türünün ilk örneklerini Rakım Çalapala'nın Mus-
tafa ******'ün Romanı, Falih Rıfkı Atay'ın Babanız ****** adlı yapıtları oluştur-
maktadır.
Çocuklar için yazılmış anı türünün ilk örneklerini Halide Nusret Zorlutuna'nın
"Benim Küçük Dostlarım", Nahit Nafiz Edgüer'in "******'ten Anılar" adlı yapıtla-
rı oluşturmaktadır.
Çocuk edebiyatının gelişimi içinde Orhan Veli Kanık'ın La Fontaine Masalları'nışiir
biçimine dönüştüren çalışmasıile Nasrettin Hoca Hikayeleri'ni de belirtmek gerekir.
1979 yılında Unesco bu yılı Dünya Çocuk Yılı ilân etmiştir. Bütün dünyada oldu-
ğu gibi bizde de bu konuda birçok çalışma yapılmış, üzerinde konuşulur olmuştur.
Günümüzde ise birçok sanatçı çocuklar için kitap yazmıştır. Ceyhun Atuf Kansu,
Fazıl Hüsnü Dağlarca, Cahit Külebi,Aziz Nesin, Rıfat Ilgaz, Orhan Kemal, Talip
Apaydın, Fakir Baykurt, Muzaffer İzgü, Ülkü Tamer, Güngör Dilmen, Ali Püs-
küllüoğlu, Ayla Kutlu, Müjdat Gezen, Sulhi Dölek, Feyza Hepçilingirler, İpek
Ongun, Gülten Dayıoğlu, Yalvaç Ural, Fatih Erdoğan, Aytül Akal, Ayla Çınaroğ-
lu bunlardan birkaç tanesidir.
