Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Gezi Türü

Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Gezi Türü

Gezi türü için daha önceleri Arapça kökenli "seyâhat", "cevelân" gibi terimler kulla-
nılıyordu. Gezi notlarının kaleme alındığı eserlere ise "seyâhatnâme" deniyordu.
Modern zamanlarda ise Türkçe bir kelime olan "gezi" terimi tercih edildi. Gezi yaza-
rı gezip gördüğü yerlerin hem kendisi hem de okuyucular için tarihî ve coğrafî açı-
dan ilgi çeken yönlerini, özelliklerini, kültürel, jeolojik, güzelliklerini, halkının gele-
nek, görenek, törelerini yazar. Dünya edebiyatının en önemli gezi yazıları arasında
13. yüzyılda Marko Polo'nun Uzak Doğu izlenimlerini içeren Seyahatnamesi ve 14.
yüzyılda yaşamış Arap gezgin İbn-i Batuta'nın İslâm dünyası gezilerini konu edi-
nen Seyahatnamesi yer alır.

1. Yurt İçi Gezi Yazıları
Aşık Cemal, Amasya Seyahatnamesi (1926); Afet İnan Ankara-Samsun Arasında Tarih
Gezisi (1946); Nahit SırrıÖrik Anadolu(1939), Bir Edirne Seyahatnamesi (1941), Kayse-
ri, Kırşehir, Kastamonu (1955); İsmail Habib Sevük Yurttan Yazılar (1943); Sadri Er-
tem Kıyılardan Stepe Bir Vagon Penceresinden (1943); Ahmet Hamdi Tanpınar Beş Şe-
hir (1960); Ahmet Turan Alkan Altıncı Şehir (1992); Yusuf Kenan Ekşioğlu Türki-
ye'de Otobüsle 10.000 Kilometre (1961); Reşat Nuri Güntekin Anadolu Notları I, II
(1936,1966); Azra Erhat Mavi Anadolu (1969); Mahmut Makal Bizim Köy (1975); Ata
AnbarcıoğluGezi Anıları(II. Bölüm, tarihsiz);Mehmet Önder ******'ün Yurt Gezi-
leri (1975); Taha Toros ******'ün Adana Seyahatleri (1981)...

2. Yurt Dışı Gezi Yazıları
OsmanlıDevleti, 17. yüzyıldan itibaren değişik Avrupa devletlerine elçi gönderme-
ye başlamıştır. Bunlar ülkeye dönüşlerinde resmî raporlar halinde yazdıkları sefa-
retnamelerde bulunduklarıülke hakkında ayrıntılıbilgiler vermişlerdir. Bunlarıge-
zi yazısıolarak da değerlendirebiliriz. Bunlardan Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efen-
di'nin Fransa Sefaretnamesi (1720-1721) en ünlü olanıdır. Günümüzde Mustafa Ca-
nelli Kâbe'ye Doğru (1995), Cengiz Çandar Güneşin Yedi Rengi (1987); Rauf Kemal
1924 Senesi Avrupa Tetebbu Heyeti Raporları (1925); Yusuf Ziya Ortaç Göz Ucuyla Av-
rupa (1958); Tahir Kutsi Makal Köylü Gözüyle Avrupa (1965); Sıtkı Yırcalı Batıya
Kalkan Tren(1965); Ümit Yaşar OğuzcanAvrupa GörmüşAdam(1967); A. Süheyl Ün-
ver Avrupa İzlenimleri (1969); Selahattin Batu Avusturya ve Venedik Günleri (1970);
İsmail Habib Sevük Tuna'dan Batıya (1935); Yaşar Nabi Nayır Balkanlar ve Türklük
(1936); Falih RıfkıAtayTuna Kıyıları(1938); Taymis Kıyıları(1934)... Yılmaz Çetiner
Şu Bizim Rumeli(1967); Abdi İpekçiYarının Ülkesi Afrika(1959); Samet AğaoğluSov-
yet Rusya İmparatorluğu (1967); Ahmet Bican Ercilasun Türk Dünyası Üzerine İnce-
lemeler (1993); Murat Özsoy Turkuaz Günlüğü (1990); Erdem Bayazıt İpek Yolundan
Afganistan'a (1985); Füruzan Yeni Konuklar (1977); Demir Özlü Berlin Güncesi 1989
İlkbaharı(1991); Haldun Taner Berlin Mektupları(1984); Şevket RadoAmerikan Masa-
lı(1950); Bedii Faik AkınSam Amca'nın Evinde, Amerika SeyahatlarıNotları(1954); İl-
han Selçuk Güzel Amerikalı (1965); Sovyetler-İran-Amerika İzlenimleri (1976); Gülten
Dayıoğlu, Amerika'ya Yolculuk (1990); Melih Cevdet Anday, Sovyet Rusya, Azerbay-
can, Özbekistan, Bulgaristan, Macaristan(1965); Mehmet Aslantuğ"Bosna'da Gördük-
lerim Bosna'yı Aştı", Aktüel, 5.10.1995; Hasan Ali Yücel İngiltere Mektupları (1958);
Kıbrıs Mektupları (1958); Işıl Özgentürk Büyülü Bir Yolda (1998); Selahattin Batu İs-
panya Büyüsü (1972); Afet Ilgaz Muhteremoğlu İtalya Mektupları (1962); Fikret Ot-
yam Ne Biçim Amerika Ne Biçim Rusya (1970)..