Anasayfa
İsmail Kaygusuz
Pir Sultan Abdal Yıllar Boyu Rumeli'nde Gizlenmişti
Kalender kırımından kurtulmak için Pir Sultan Abdal nereye kaçmıştır? Bunca yıl nerelerde gizlenmiştir? Sanırız aşağıdaki nefes bunun karşılığını verecektir:
Akdeniz'i seyreyledik yalıda
Böyle aldık nasihatı uludan
Tanrıdağı kurbu Kızıl Deli'den
Görünür İmamevleri görünür
* Senin âşıkların geçti rahından
* Korkmaz mısın âşıkların ahından
* Akyazılı Sultan'ın dergâhından
* Görünür İmamevleri görünür
# Senin dervişlerin geçer kabâdan (kaba: kaftan, cübbe)
Geydikleri hırkaları abadan (aba: kalın ve kaba kumaş)
Her nereye baksan Otman Baba'dan
Görünür İmamevleri görünür
* Hünkâr Hacı Bektaş Veli'nin tahtı
* Komazdı Yezit'ten alırdı ahı
* Her gece seyrimde seherin vaktı
* Görünür İmamevleri görünür
# Hünkâr Hacı Bektaş Veli aşkına
Bahçende açılar güller aşkına
Kerbela'da yatan İmam aşkına
Görünür İmamevleri görünür
* Pir Sultan'ım kendi kurdu bu yolu
* Yüz be yüz gördüğüm Ali'dir Ali
* Horasan'da Ali Rıza'yı Veli
* Görünür İmamevleri görünür
# Tahmin edileceği gibi Pir Sultan Abdal, uzun bir yolculuktan sonra Trakya'ya geçmiştir. İmamevleri denilen yere yaklaşırken bu şiiri yazmış olduğu görülüyor.
Belki uzun bir süre burada oturdu. “İmamevleri”, Otman Baba'nın tekke ve türbesinin bulunduğu Tanrıdağı adı verilen Edirne kırından ve Akyazılı Sultan Dergâhı'nın bulunduğu yerden görülebilen bir yerleşme birimidir. (Cahit Öztelli'nin, bu İmamevleri'nin “İran Şahlarının ya da Oniki İmamlardan birinin bulunduğu bir yer olabileceğini hangi gerekçe ile ileri sürdüğünü anlamak doğrusu çok güçtür.)
Açıkça anlaşıldığı üzere Pir Sultan Abdal, Trakya ve Balkan Bektaşileri ve Bedreddiniler arasında uzun zaman kalmıştır. Otman Baba'ya bağlı Akyazılı Sultan dergâhında (Varna) ve daha çok Hacı Bektaş Dergâhı'na doğrudan bağlı Seyyid Ali Sultan Tekkesi'nde (Dimetoka) yıllarını geçirmiştir. Bugün Trakya'da yaşamakta olan “Amucalılar” adını taşıyan Bedreddini- Alevilerin Cem törenlerinde en çok “Serezli Pir Sultan'ın nefeslerinin okunduğunun” anlatılması çok ilgi çekicidir. (Refik Engin: “Şeyh Bedreddin Tarikatı” Cem 1994, sayı 41: 48, 49) Bu tezimizi güçlendirdiği gibi, Pir Sultan'ın Serez'de de kaldığını göstermektedir. Bedreddiniler onu, Şeyh Bedreddin'le eşleştirmiş, onunla bir görmüş oluyorlar, demektir. Hatta bu Rumeli ve Trakya'da, Banazlı kimliğini unutturacak kadar uzun yaşadığının da göstergesidir.
Bu konuda Turgut Koca'nın vermiş olduğu bilgiler de -Serezli Pir Sultan'ın 15. yüzyılda yaşamış olduğunda ısrarlı görünmesine rağmen- bu kişinin bizim Banazlı Pir Sultan'dan başkası olmadığını göstermektedir. Turgut Koca şunları anlatmaktadır:
“Serezli Pir Sultan, Makedonya'deki Bahçe ve Cuma tekyelerinin ilk ruhani önderidir. Kesriyeli Kasım Baba ve Koniçalı Hüseyin Babalarla ile Yanya fethinde bulunmuştur. Yanya fatihi Arslan Paşa'yı savaşlarda korumuşlardır. Serezli Pir Sultan fütuhat erlerindendir. Cuma tekyesinde yatır. Büyük Bektaşi azizlerindendir.” (Turgut Koca: Bektaşi Nefesleri ve Şairleri. İstanbul 1990: 145)
Bizce bu anlatılanlardan sadece, Pir Sultan Abdal'ın Makedonya'ya kadar gittiği ve adı geçen tekkelerde Kasım Baba ve Hüseyin Baba ile cemler yürüttüğü anlamı çıkar. Osmanlı yönetimine başkaldırmış ve kıyımdan kurtulmuş aranan bir kişinin, Osmanlı adına fetihlere katılmış olması olası değil. Belki de onu korumak için bu tür söylentiler yaratılmıştır. Banazlı Pir Sultan hakkında günümüzü gelmiş olan efsanevi bilgilerin Serezli Pir Sultan hakkında da anlatılması aynı kişi olduğunu göstermektedir. Üstelik Turgut Koca şu açıklamayı da getirmektedir:
“Serezli Pir Sultan'ın adı da Haydar'dır. Yine Serezli Pir Sultan'ın ahiret kardeşinin (yani musahibinin İ. K.) ismi de Gazi Ali Baba'dır. Selanik'e bağlı Sarıgöl yöresindeki Bahçe tekyesinde türbe içinde yatır” (agy., s. 149)
Serezli Pir Sultan ve Gazi Ali Baba'nın gömülü olduğu söylenen tekkeler, bu ulu kişilerin bıraktığı nişanlar ve makamlarıdır. Bütün bunlar gösteriyor ki, Pir Sultan Abdal, Serezli Pir Sultan kimliğiyle uzun süre Balkanlar ve Rumeli'de yaşamıştır. Hele musahibi Ali Baba'nın da Bahçe tekkesindeki türbede yatıyor gösterilmesi iki olasılığı gündeme getirmektedir:
Birincisi Pir Sultan Abdal, Kalender kırımının arkasından musahibi Ali Baba ile Rumeli'ye geçmiş ve uzun süre burada birlikte kalmışlardır. Belki Ali Baba Sivas'a gidip geliyor, haber getiriyordu. Ancak Ali Baba'nın, kendisini yana yakıla arayan çok yakın talibi ve yoldaşı Kul Himmet'ten, Pirinin bulunduğu yeri saklamış olması düşünülemez. O zaman ikinci bir olasılır beliriyor: Ali Baba uzun aramalar sonunda Pir Sultan'ın izini bulmuş ve bir süre birlikte kalmıştır. Olasıdır ki güvencede olduğuna ikna ederek, Sivas'a dönmesini sağlamıştır.
Pir Sultan Abdal'ın Seyyid Ali Sultan - diğer adıyla Kızıl Deli - için okuduğu ve onun adının geçtiği, en az 6-7 nefesi vardır bize ulaşan. “Evliyalar serveri” olarak seslenip himmet dilediği Kızıl Deli'nin tekkesinde hizmet gördüğünü, Baba İbrahim'le Cem'ler yürüttüğünü belirleyen nefeslerden bir örnek sunalım.
Gelin ey erenler seyran edelim
Açıldı kapısı Seyyit Ali'nin
Eksiğimiz bilip dâra duralım
Himmeti ganidir Kızıl Deli'nin
* Çekti sancağını dağlar dolanır
* Mümin olan canlar aşka bulanır
* Kurbanlar tığlanur çırak uyanır
* Çekilir gülbenkler Seyyit Ali'nin
# Ne güzel baharı yetmiştir şimdi
Lalesi sümbülü açmıştır şimdi
Abdallar semahı tutmuştur şimdi
Himmeti ganidir Seyyit Ali'nin
* Baba İbrahim şehitler ayırır
* Kırkların ceminden o da beridir
* Pirim cansız duvarları yürüdür
* Himmeti ganidir Kızıl Deli'nin
# Pir Sultan’ım eydür kendi özümüz
Güzelce Şah'ıma var niyazımız
Bir gün kara toprak örter yüzümüz
Himmet'i ganidir Seyyit Ali'nin
Pir Sultan Abdal Yıllar Boyu Rumeli'nde Gizlenmişti
Kalender kırımından kurtulmak için Pir Sultan Abdal nereye kaçmıştır? Bunca yıl nerelerde gizlenmiştir? Sanırız aşağıdaki nefes bunun karşılığını verecektir:
Akdeniz'i seyreyledik yalıda
Böyle aldık nasihatı uludan
Tanrıdağı kurbu Kızıl Deli'den
Görünür İmamevleri görünür
* Senin âşıkların geçti rahından
* Korkmaz mısın âşıkların ahından
* Akyazılı Sultan'ın dergâhından
* Görünür İmamevleri görünür
# Senin dervişlerin geçer kabâdan (kaba: kaftan, cübbe)
Geydikleri hırkaları abadan (aba: kalın ve kaba kumaş)
Her nereye baksan Otman Baba'dan
Görünür İmamevleri görünür
* Hünkâr Hacı Bektaş Veli'nin tahtı
* Komazdı Yezit'ten alırdı ahı
* Her gece seyrimde seherin vaktı
* Görünür İmamevleri görünür
# Hünkâr Hacı Bektaş Veli aşkına
Bahçende açılar güller aşkına
Kerbela'da yatan İmam aşkına
Görünür İmamevleri görünür
* Pir Sultan'ım kendi kurdu bu yolu
* Yüz be yüz gördüğüm Ali'dir Ali
* Horasan'da Ali Rıza'yı Veli
* Görünür İmamevleri görünür
# Tahmin edileceği gibi Pir Sultan Abdal, uzun bir yolculuktan sonra Trakya'ya geçmiştir. İmamevleri denilen yere yaklaşırken bu şiiri yazmış olduğu görülüyor.
Belki uzun bir süre burada oturdu. “İmamevleri”, Otman Baba'nın tekke ve türbesinin bulunduğu Tanrıdağı adı verilen Edirne kırından ve Akyazılı Sultan Dergâhı'nın bulunduğu yerden görülebilen bir yerleşme birimidir. (Cahit Öztelli'nin, bu İmamevleri'nin “İran Şahlarının ya da Oniki İmamlardan birinin bulunduğu bir yer olabileceğini hangi gerekçe ile ileri sürdüğünü anlamak doğrusu çok güçtür.)
Açıkça anlaşıldığı üzere Pir Sultan Abdal, Trakya ve Balkan Bektaşileri ve Bedreddiniler arasında uzun zaman kalmıştır. Otman Baba'ya bağlı Akyazılı Sultan dergâhında (Varna) ve daha çok Hacı Bektaş Dergâhı'na doğrudan bağlı Seyyid Ali Sultan Tekkesi'nde (Dimetoka) yıllarını geçirmiştir. Bugün Trakya'da yaşamakta olan “Amucalılar” adını taşıyan Bedreddini- Alevilerin Cem törenlerinde en çok “Serezli Pir Sultan'ın nefeslerinin okunduğunun” anlatılması çok ilgi çekicidir. (Refik Engin: “Şeyh Bedreddin Tarikatı” Cem 1994, sayı 41: 48, 49) Bu tezimizi güçlendirdiği gibi, Pir Sultan'ın Serez'de de kaldığını göstermektedir. Bedreddiniler onu, Şeyh Bedreddin'le eşleştirmiş, onunla bir görmüş oluyorlar, demektir. Hatta bu Rumeli ve Trakya'da, Banazlı kimliğini unutturacak kadar uzun yaşadığının da göstergesidir.
Bu konuda Turgut Koca'nın vermiş olduğu bilgiler de -Serezli Pir Sultan'ın 15. yüzyılda yaşamış olduğunda ısrarlı görünmesine rağmen- bu kişinin bizim Banazlı Pir Sultan'dan başkası olmadığını göstermektedir. Turgut Koca şunları anlatmaktadır:
“Serezli Pir Sultan, Makedonya'deki Bahçe ve Cuma tekyelerinin ilk ruhani önderidir. Kesriyeli Kasım Baba ve Koniçalı Hüseyin Babalarla ile Yanya fethinde bulunmuştur. Yanya fatihi Arslan Paşa'yı savaşlarda korumuşlardır. Serezli Pir Sultan fütuhat erlerindendir. Cuma tekyesinde yatır. Büyük Bektaşi azizlerindendir.” (Turgut Koca: Bektaşi Nefesleri ve Şairleri. İstanbul 1990: 145)
Bizce bu anlatılanlardan sadece, Pir Sultan Abdal'ın Makedonya'ya kadar gittiği ve adı geçen tekkelerde Kasım Baba ve Hüseyin Baba ile cemler yürüttüğü anlamı çıkar. Osmanlı yönetimine başkaldırmış ve kıyımdan kurtulmuş aranan bir kişinin, Osmanlı adına fetihlere katılmış olması olası değil. Belki de onu korumak için bu tür söylentiler yaratılmıştır. Banazlı Pir Sultan hakkında günümüzü gelmiş olan efsanevi bilgilerin Serezli Pir Sultan hakkında da anlatılması aynı kişi olduğunu göstermektedir. Üstelik Turgut Koca şu açıklamayı da getirmektedir:
“Serezli Pir Sultan'ın adı da Haydar'dır. Yine Serezli Pir Sultan'ın ahiret kardeşinin (yani musahibinin İ. K.) ismi de Gazi Ali Baba'dır. Selanik'e bağlı Sarıgöl yöresindeki Bahçe tekyesinde türbe içinde yatır” (agy., s. 149)
Serezli Pir Sultan ve Gazi Ali Baba'nın gömülü olduğu söylenen tekkeler, bu ulu kişilerin bıraktığı nişanlar ve makamlarıdır. Bütün bunlar gösteriyor ki, Pir Sultan Abdal, Serezli Pir Sultan kimliğiyle uzun süre Balkanlar ve Rumeli'de yaşamıştır. Hele musahibi Ali Baba'nın da Bahçe tekkesindeki türbede yatıyor gösterilmesi iki olasılığı gündeme getirmektedir:
Birincisi Pir Sultan Abdal, Kalender kırımının arkasından musahibi Ali Baba ile Rumeli'ye geçmiş ve uzun süre burada birlikte kalmışlardır. Belki Ali Baba Sivas'a gidip geliyor, haber getiriyordu. Ancak Ali Baba'nın, kendisini yana yakıla arayan çok yakın talibi ve yoldaşı Kul Himmet'ten, Pirinin bulunduğu yeri saklamış olması düşünülemez. O zaman ikinci bir olasılır beliriyor: Ali Baba uzun aramalar sonunda Pir Sultan'ın izini bulmuş ve bir süre birlikte kalmıştır. Olasıdır ki güvencede olduğuna ikna ederek, Sivas'a dönmesini sağlamıştır.
Pir Sultan Abdal'ın Seyyid Ali Sultan - diğer adıyla Kızıl Deli - için okuduğu ve onun adının geçtiği, en az 6-7 nefesi vardır bize ulaşan. “Evliyalar serveri” olarak seslenip himmet dilediği Kızıl Deli'nin tekkesinde hizmet gördüğünü, Baba İbrahim'le Cem'ler yürüttüğünü belirleyen nefeslerden bir örnek sunalım.
Gelin ey erenler seyran edelim
Açıldı kapısı Seyyit Ali'nin
Eksiğimiz bilip dâra duralım
Himmeti ganidir Kızıl Deli'nin
* Çekti sancağını dağlar dolanır
* Mümin olan canlar aşka bulanır
* Kurbanlar tığlanur çırak uyanır
* Çekilir gülbenkler Seyyit Ali'nin
# Ne güzel baharı yetmiştir şimdi
Lalesi sümbülü açmıştır şimdi
Abdallar semahı tutmuştur şimdi
Himmeti ganidir Seyyit Ali'nin
* Baba İbrahim şehitler ayırır
* Kırkların ceminden o da beridir
* Pirim cansız duvarları yürüdür
* Himmeti ganidir Kızıl Deli'nin
# Pir Sultan’ım eydür kendi özümüz
Güzelce Şah'ıma var niyazımız
Bir gün kara toprak örter yüzümüz
Himmet'i ganidir Seyyit Ali'nin
